We hebben allemaal waarschijnlijk al wel eens deelgenomen aan een discussie op internet waar er met studies wordt gezwaaid: “volgens deze studie blijkt dat we dringend actie moeten ondernemen tegen klimaatverandering!”, “maar ik heb hier een grafiek die aantoont dat de opwarming helemaal niet abnormaal is!” Mensen om de oren slaan met cijfers en fact-checking blijkt dus niet te werken, want beide zijden van een conflict gebruiken net cijfers om hun punt te staven. Daarmee is wel duidelijk dat de wetenschap, ondanks alle kritiek, bij iedereen wel een bepaald aanzien geniet.

 

Waarom zo’n uiteenlopende informatie beschikbaar is, heeft verschillende verklaringen. Er kan bewust misinformatie worden verspreid, maar deels is het ook aan de wetenschap zelf te wijten. Hiermee wil ik niet zeggen dat wetenschap niet te vertrouwen is, integendeel, maar wel dat we er rekening mee moeten houden dat het proces om iets wetenschappelijk te bewijzen lang duurt en dus minstens voor een bepaalde periode een zekere mate van onzekerheid bevat. 

 

Voor iets wetenschappelijk is aangetoond zijn veel studies, replicaties en metastudies nodig. Eén studie is dus nooit genoeg. Van één stelling moeten eerst de verschillende aspecten worden onderzocht, studies die een significant resultaat hebben moeten worden herhaald door anderen om te kijken of zij tot dezelfde conclusie komen (replicatie) en bij een groot aantal studies kunnen de onderzoeksresultaten worden gecombineerd om te kijken welke conclusies overeind blijven (metastudies). Pas als daar ondubbelzinnige resultaten uit blijken, kunnen we zeggen dat iets wetenschappelijk bewezen is. Bij “wetenschappelijk bewijs” of “wetenschappelijke consensus” is het dus niet zo dat er geen onderzoeken zijn die tot een tegengestelde conclusie kwamen of dat er geen wetenschappers te vinden zijn die er niet akkoord mee gaan. Het aantal van die onderzoeken is gewoon zo klein in verhouding tot het totaal dat ze niet langer relevant zijn. 

 

Twijfel is dus de aard van het vak. Het is de taak van wetenschappers om vraagtekens te zetten bij de dogma’s van hun tijd. En ook wij als lezers moeten die twijfel aanvaarden. Daar loopt het vaak mis. We zijn het namelijk gewend om op cijfers te vertrouwen: denk maar aan schoolrapporten, je bmi of het bbp. We worden dan ook elke dag met cijfers overladen, terwijl ze voor bepaalde onderwerpen sterk van elkaar kunnen afwijken, bijvoorbeeld omdat ze een momentopname zijn of omdat slechts naar één studie is gekeken en niet naar de wetenschappelijke consensus tot nu toe.

 

Dat maakt het er niet makkelijker op: we moeten zelf proberen inschatten hoe betrouwbaar een cijfer is. Als je daar dan onze confirmation bias bij optelt, waardoor we wantrouwig staan tegenover informatie die afwijkt van onze verwachtingen en we veel meer geneigd zijn informatie als degelijk te zien als ze in lijn ligt met onze mening, dan ziet het er niet zo goed uit. Daarom de volgende tips (op basis van “Het bestverkochte boek ooit (met deze titel)” van Sanne Blauw).