Het eigen grote gelijk: hoe vermijd je confirmation bias?
Foto: Yale Law School (VS), waar de onderzoeken vermeld in dit artikel werden uitgevoerd (bron: Flickr)
15 mei 2020 / leestijd: 9 minuten
Discussies in de media en op internet zijn schering en inslag: voor of tegen klimaatactivisme, Vlaams-nationalisme, migratie… de gemoederen lopen vaak hoog op. Daarbij wordt de tegenpartij al wel eens beschuldigd van vooringenomenheid, het volgen van de onderbuik, oogkleppen of confirmation bias. Maar hoe zit het daar nu mee? Hoe werkt confirmation bias en wat kun je ertegen doen?
In 2013 deed professor Kahan van Yale Law School (VS) een onderzoek naar de invloed van politieke meningen op de interpretatie van cijfers. Aan één groep legde hij een tabel met cijfers voor die de deelnemers moesten gebruiken om te berekenen of een huidcrème effect had of niet. Aan een andere groep legde hij dezelfde cijfers voor, maar vroeg hij of strenge wapenwetgeving de criminaliteit zou terugdringen of niet.
Wat bleek? Bij de huidcrèmegroep scoorden zij die goed waren in wiskunde het best. Ze berekenden het juiste antwoord op basis van de gegevens. Maar bij de wapenwetgevinggroep scoorden mensen die goed waren in wiskunde niét beter dan de anderen. Daar lagen de resultaten anders: zij die hadden aangegeven dat ze liberale democraten waren, kwamen tot de conclusie dat de criminaliteit zou verminderen, de conservatieve republikeinen stelden dat strengere wetgeving geen effect zou hebben. En nog een interessant punt: hoe intelligenter en hoger opgeleid, hoe stelliger de overtuiging en hoe uitgebreider de argumentatie, ook als het het foute antwoord was.
Daar zien we confirmation bias in actie: de deelnemers aan dat onderzoek kiezen niet bewust voor het foute antwoord of negeren de cijfers niet, ze interpreteren ze alleen op een manier die bij hun verwachtingen past. Confirmation bias wil zeggen dat we de neiging hebben om informatie te zoeken die aansluit bij onze overtuigingen en hypothesen, of informatie zo te interpreteren dat ze daarbij aansluit. We zullen ook meer belang aan zulke informatie te hechten en we herinneren ons zaken het best die bij onze overtuigingen en hypothesen aansluiten.
Uit een ander onderzoek van Kahan bleek dat intelligente mensen het grootste risico lopen om vast te houden aan foute overtuigingen en om vast te lopen in polarisatie. Ze gebruiken hun analytisch denkvermogen om de argumenten van de tegenpartij te ontkrachten en hun eigen argumenten op te sporen en te bekrachtigen. Mensen met minder kennis over een onderwerp zullen sneller tot de conclusie komen dat ze bepaalde vragen niet kunnen beantwoorden of dat ze niet zo veel van het onderwerp afweten, maar mensen die een goed argumentatievermogen hebben en zich over een onderwerp inlezen, worden net blinder voor hun eigen denkfouten én meer overtuigd van hun gelijk. Dat is ook de reden waarom de mensen met wiskundekennis in het onderzoek over huidcrème/wapenwetgeving in de fout gingen, terwijl de foutenmarge bij mensen zonder wiskundekennis nagenoeg gelijk bleef.
Ook de keuze van mensen om een tegengestelde positie in te nemen afhankelijk van de situatie noemt Kahan rationeel, omdat het veiliger is je aan te passen in een omgeving waarin identiteit en groepsgevoel belangrijk zijn. Een landbouwer die omringd is met collega’s die klimaatontkenners zijn, zal enerzijds misschien maatregelen willen nemen om zich te beschermen tegen klimaatverandering en anderzijds de klimaatverandering ontkennen om niet door zijn gemeenschap te worden uitgesloten.
Rol van de wetenschap
We hebben allemaal waarschijnlijk al wel eens deelgenomen aan een discussie op internet waar er met studies wordt gezwaaid: “volgens deze studie blijkt dat we dringend actie moeten ondernemen tegen klimaatverandering!”, “maar ik heb hier een grafiek die aantoont dat de opwarming helemaal niet abnormaal is!” Mensen om de oren slaan met cijfers en fact-checking blijkt dus niet te werken, want beide zijden van een conflict gebruiken net cijfers om hun punt te staven. Daarmee is wel duidelijk dat de wetenschap, ondanks alle kritiek, bij iedereen wel een bepaald aanzien geniet.
Waarom zo’n uiteenlopende informatie beschikbaar is, heeft verschillende verklaringen. Er kan bewust misinformatie worden verspreid, maar deels is het ook aan de wetenschap zelf te wijten. Hiermee wil ik niet zeggen dat wetenschap niet te vertrouwen is, integendeel, maar wel dat we er rekening mee moeten houden dat het proces om iets wetenschappelijk te bewijzen lang duurt en dus minstens voor een bepaalde periode een zekere mate van onzekerheid bevat.
Voor iets wetenschappelijk is aangetoond zijn veel studies, replicaties en metastudies nodig. Eén studie is dus nooit genoeg. Van één stelling moeten eerst de verschillende aspecten worden onderzocht, studies die een significant resultaat hebben moeten worden herhaald door anderen om te kijken of zij tot dezelfde conclusie komen (replicatie) en bij een groot aantal studies kunnen de onderzoeksresultaten worden gecombineerd om te kijken welke conclusies overeind blijven (metastudies). Pas als daar ondubbelzinnige resultaten uit blijken, kunnen we zeggen dat iets wetenschappelijk bewezen is. Bij “wetenschappelijk bewijs” of “wetenschappelijke consensus” is het dus niet zo dat er geen onderzoeken zijn die tot een tegengestelde conclusie kwamen of dat er geen wetenschappers te vinden zijn die er niet akkoord mee gaan. Het aantal van die onderzoeken is gewoon zo klein in verhouding tot het totaal dat ze niet langer relevant zijn.
Twijfel is dus de aard van het vak. Het is de taak van wetenschappers om vraagtekens te zetten bij de dogma’s van hun tijd. En ook wij als lezers moeten die twijfel aanvaarden. Daar loopt het vaak mis. We zijn het namelijk gewend om op cijfers te vertrouwen: denk maar aan schoolrapporten, je bmi of het bbp. We worden dan ook elke dag met cijfers overladen, terwijl ze voor bepaalde onderwerpen sterk van elkaar kunnen afwijken, bijvoorbeeld omdat ze een momentopname zijn of omdat slechts naar één studie is gekeken en niet naar de wetenschappelijke consensus tot nu toe.
Dat maakt het er niet makkelijker op: we moeten zelf proberen inschatten hoe betrouwbaar een cijfer is. Als je daar dan onze confirmation bias bij optelt, waardoor we wantrouwig staan tegenover informatie die afwijkt van onze verwachtingen en we veel meer geneigd zijn informatie als degelijk te zien als ze in lijn ligt met onze mening, dan ziet het er niet zo goed uit. Daarom de volgende tips (op basis van “Het bestverkochte boek ooit (met deze titel)” van Sanne Blauw).
Hoe ga je het best om met nieuwe informatie?
Ten eerste, wees je bewust van je eigen confirmation bias. Dat kan door jezelf af te vragen welke emoties de informatie bij je oproept. Ben je verontwaardigd? Opgelucht? Vind je de informatie meteen ongeloofwaardig? Let dan op. Je mening of waarden proberen je denkproces te beïnvloeden. Iedereen heeft bepaalde overtuigingen waarvan het moeilijk is om ze los te laten. Dat komt omdat ze verband houden met onze identiteit, de groep waartoe we behoren, de cultuur waarin we zijn opgegroeid of de ervaringen die we tot nu toe hebben gehad. Wanneer we informatie krijgen die daar niet mee strookt, kunnen we ons aangevallen voelen. Ons denkvermogen treedt dan op als een advocaat: het houdt een pleidooi van argumenten waarom de ander het fout heeft of de informatie irrelevant is zodat het niet nodig is om van mening te veranderen.
Ten tweede, wees nieuwsgierig. Mensen die stellig overtuigd zijn van hun gelijk staan niet open voor tegenargumenten, ook niet als die steek houden. Ze zijn dus ook makkelijker misleid. Mensen die nieuwsgierig zijn, gaan op zoek naar bronnen die er een andere mening op na houden dan zijzelf. Soms zullen ze toegeven dat de ander een punt heeft, soms niet. Ze kunnen hun eigen overtuigingen net iets makkelijker loslaten. De kans dat hun beeld van een bepaald onderwerp realistisch is, is dus groter.
Ten derde, accepteer onzekerheid en twijfel. Bij wetenschap is het meestal zo dat nog meer onderzoek moet worden gedaan en momentopnames zoals peilingen neem je best met een korreltje zout. Dat is niet altijd makkelijk, maar het helpt wel voor de tweede tip: als het toch nog niet vaststaat kan je evengoed nieuwsgierig zijn naar de verschillende hypothesen.
Ten vierde, wees je bewust van belangenverstrengeling. Van wie komt de informatie en wat is het uitgangspunt van het onderzoek?
Ten vijfde, bekijk het onderzoek. Welke parameters zijn gebruikt? Hoe groot was de groep met deelnemers? Was de groep representatief? Hoe is er gestandaardiseerd?
Ten zesde, hoe zijn de cijfers verzameld en geanalyseerd? Waren de vragen bijvoorbeeld zo geformuleerd dat je een bepaalde richting op werd geduwd? Klopt het verband tussen correlatie en causaliteit (het is niet omdat er een verband is dat het ene het andere ook veroorzaakt) of kunnen er ook andere factoren meespelen?
Mijn belofte aan jou
Uit het voorgaande blijkt wel dat neutraliteit moeilijk is, zoniet onmogelijk voor bepaalde waardengevoelige thema’s. Ook ik zal niet ontsnappen aan confirmation bias. Op deze blog lees je dus niet de waarheid, maar wel mijn beste poging tot benadering van de waarheid.
Ik leer graag bij over allerlei onderwerpen en daar knoop ik, zoals iedereen, conclusies aan vast. Maar er moeten keuzes worden gemaakt. Wat ik kies om te lezen en wat niet, wordt bepaald door mijn eigen overtuigingen en interesses, dat is onvermijdelijk. Hierbij beloof ik aan jou:
-
Dat ik nieuwsgierig zal zijn
-
Dat ik zo goed mogelijk de bovenstaande tips zal trachten toe te passen
-
Dat ik aandacht zal besteden aan standpunten die afwijken van de mijne
-
Dat ik transparant zal zijn over mijn denkwijze door mijn bronnen te vermelden en uit te leggen hoe ik tot bepaalde conclusies ben gekomen
Op die manier kan jij checken of mijn bronnen betrouwbaar zijn en mij ter verantwoording roepen als ik ergens een denkfout maak. Heb je een opmerking? Post een comment of mail me met meer informatie. Let wel op: comments worden gemonitord voor ze op de site verschijnen. Beledigingen worden niet getolereerd, goed onderbouwde (al of niet afwijkende) standpunten wel. Interessante gesprekken bereiken we alleen met wederzijds respect.
Bronnen:
Sanne Blauw: boek: “Het bestverkochte boek ooit (met deze titel)” voor de informatie over het huidcrèmeonderzoek, de rol van de wetenschap en de tips rond cijfers
Dan Kahan: artikel in het Engels over waarom intelligente mensen het meest vatbaar zijn voor fouten in hun redenering: https://blogs.scientificamerican.com/observations/why-smart-people-are-vulnerable-to-putting-tribe-before-truth/